Het is winter. Het is coronatijd. De wereld staat ogenschijnlijk stil. En misschien vonden jullie mij ook opmerkelijk stil de afgelopen maanden; even geen opschepperij over aankomende exposities enzo. Even niets om te zeggen of om tof mee te doen. Ik was te druk aan het scharrelen in mijn atelier…in mijn hoofd... op zoek naar betekenis en zin
Levenskunst op 1m2
Wat kan ik doen? Waar kan ik helpen? Wat heb ik te geven in een wereld die stilzwijgend sterft aan klimaatverandering. Ook al is het enige diersoort dat daar iets aan kan veranderen nu alweer te druk met wegkijken van haar natuur.
Beperkt tot de ruimte van mijn huis en atelier, heb ik alleen mezelf nog maar om echt direct in de ogen aan te kunnen kijken. ‘’Zeg, mevrouw de kunstenaar die het allemaal zo veel beter weet: waar laat je zelf je steken vallen? Welke onzin en overbodige comfort blankets kan je zelf nog afpellen?’’.
Wat er over blijft voor mij, is stap voor stap slechts dat te behouden wat lichaam nodig heeft om in leven te blijven: dat wat ik eet, dat waarmee ik me kleed. Waarmee ik mijn huid en haar verzorg. En waarmee ik mijn kwalen genees. Die ene vierkante meter, neemt geen coronamaatregel van me af. Het is mijn toekomstbestendige vertrekpunt voor LevensKunst op 1m2. Voor tenminste één jaar en één dag, binnen drie nieuwe projecten, ga ik hiermee aan de slag. Ik ga mijn dagelijks leven nog een stapje verder omvormen tot performance. En ik nodig je graag uit mee te kijken met het proces, dat ik dit hele jaar zal delen.
Alle haren op mijn hoofd die daar aan denken
Dit is een project dat ik alvast uit de doeken kan doen. Of eigenlijk, zit het momenteel juist in een doek, vastgebonden op mijn hoofd. Ik wil er van af: al die plastic shampooflessen in mijn badkamer. Ik krijg telkens nieuwe flesjes met de feestdagen: lekkere lotions zus, lekker vegan haarmaskertje daar. Super lief, echt waar. Maar hoe dan ook, niet goed voor het milieu. Ik heb deze winter mijn laatste flessen opgemaakt. En er komt er geen nieuwe mijn huis meer in!
Mijn haar is ook een ramp intussen: ik ben al jaren aan het proberen om het lang te laten groeien. Zodat ik er uiteindelijk gemakkelijker iets mee kan doen dan nu met mijn halflange haar. Ook dat eerdere voornemen was al gericht op vereenvoudigen en minimaliseren. Maar mijn haar is inmiddels te veel kapot geverfd, gewassen en ge-styld om het nog echt lang te laten groeien. Als ik het niet om de dag was zijn mijn punten pluizig en de wortels alweer vettig. Het breekt voortijdig af of ik moet het toch knippen omdat het té beschadigd raakt. En damn, deze vrouw met kind, werk en huishouden wil haar laatste beetjes tijd niet hoeven besteden aan allerlei ingewikkelde kuren die bovendien nooit echt eco-vriendelijk zijn! ‘’Kan dit ook anders?’’, vroeg ik me dus af.
No-poo
Ik herinnerde me, hoe fijn het was om een aantal jaar geleden ‘’no-poo’’ te gaan: om gel te stoppen met het wassen van mijn haar met shampoo. Want hoe vaker je je haar met shampoo wast, hoe meer je je hoofdhuid eigenlijk stimuleert om meer huidvet te produceren. Dat is een vicieuze cirkel dus, die je gelukkig kunt doorbreken. En fuck, ik ben nu toch weer terug bij af: omdat ik in mijn pre-covid leven druk voelde om er altijd smaar uper frisch en gestyled uit te zien voor mijn werk, ging ik toch maar weer aan de gang met haarverf en de stijltang. Maar nu is er een pauze. Nu heb ik tijd om het anders te doen...
Ik bedacht me daarnaast: ‘’Terug in de geschiedenis was er ook geen shampoo. En toch zien de mensen die in de loop van verschillende eeuwen zijn geportretteerd in de schilderkunst er behoorlijk fruitig en oké uit. Hoe deden ze dat? Ongetwijfeld gebruikmakend van eenvoudige, natuurlijke en lokaal gevonden en dus haast per definitie duurzamere middelen dan wij nu kennen. Welke kennis zijn wij vergeten in onze age of plastic things?’’.
Research
Zo starte ik mijn research. Op zoek naar hoe mijn stijl-harigen Europese voorvaderen en -moeders, hun lokken verzorgden en verfraaiden. Het werd een wonderlijke ontdekkingstocht, vol met bizarre vondsten. Maar bovenal waren het poëtische gebruiken die ik vond.
Wat ik nu wil doen, is de kennis die ik (terug)vind, vertalen naar hippe alternatieve en duurzame levensstijlen die we ook gewoon prima in onze tijd kunnen dragen. Dus om te beginnen moet ik testen hoe praktisch het dragen van deze kapsels is. Daarom ga ik dus tenminste één jaar en één dag, de kapsels die ik ontwerp zelf dragen in mijn alledaagse leven. Of nee: ik ben inmiddels al een tijdje bezig ;)
Lockdown-locks
Dus first things first. Ik ben in januari gestopt mijn haren met shampoo te wassen. Ik wist van de vorige keer dat ik no-poo ging, dat haar nog minder snel vet wordt, als je het invlecht omdat je haar dan minder beweegt. En omdat je je hoofdhuid minder aanraakt en je hoofdhuid dan minder gestimuleerd wordt om huidvet aan te maken. Een ander voordeel van invlechten is makkelijker door de periode heen komt waarin je haar onvermijdelijk vet zal zijn. Omdat je haar tenminste niet als nasty slierten aan je hoofd bungelt. Lekker stinken in stijl dus :P Nee hoor, het valt best mee. Echt!
Dus als we dan toch gaan invlechten, laten we er dan een mooi kapsel voor ontwerpen. En zo ging ik op zoek naar Noord-Europese vlechtstijlen uit de geschiedenis die ooit zijn ontworpen voor soortgelijke haartypes als het mijne. De boeken en bronnen die ik las, beschreven telkens de haarverzorging en -stijlen van zeer welgestelde vrouwen uit de geschiedenis. Van de Griekse en Romeinse oudheid tot aan het begin van de 20ste eeuw.
Maar die dames maakten er veelal juist een sport van, om zich juist onpraktische kapsels aan te laten meten. Die welgestelde Romeinse dames hadden de standaard om zeker drie bedienden aan hun huishouden toe te voegen, die zich er volledig op richten om het haar en toilet van deze rijke dames de hele dag door verzorgden. Zo ook hadden de dames uit de hogere klassen uit de tijd van Lodewijk de IVX de gewoonte, om geen openbare gelegenheden te bezoeken zonder hun persoonlijke coiffeur (kappenr/stylist) mee te brengen. De complexe kapsels (of eigenlijk: pruiken) van deze Rococco-babes waren rond halverwege de 17de eeuw dusdanig hoog opgestoken, dat de plafonds van draagkoetsen opgehoogd moesten worden voor de dames, om er nog enigszins comfortabel in te kunnen zitten… niet heel erg praktisch dus. [1]
Onzichtbare schoonheid
De gevlochten kapsels die weinig onderhoud behoefden, behoorden toe aan de vrouwen die binnenshuis en op het land werkten. Vrouwen uit de lagere sociale klassen dus. Maar ja: zij waren nauwelijks het onderwerp van schrijvers of kunstschilders. Er zijn dus maar weinig teksten en beelden die omschrijven hoe deze vrouwen hun kapsels gedragen moeten hebben. Daarnaast bedekten deze vrouwen hun haren in de loop van eeuwen veelal met mutsjes en kappen. Enerzijds vanuit praktische overwegingen. Maar ook vanuit culturele/religieuze (christelijke) overweging: men vond het bedekken van damesharen op die manier kuiser. Het is voor de tijdsperiodes van voor de boekdrukkunst dus grotendeels onbekend hoe de vrouwen die -net als ik nu-, niet erg veel tijd hadden om zich naast het werk om tijdsintensieve haarverzorging te bekommeren, hun haren droegen onder die mutsjes en kappen.
Heidense vrouwen
Toch vond ik wel wat bronnen, waarvan één mij in het bijzonder raakte. Het is de oudste bron die ik tot dusver heb gevonden. In de Táin Bó Cúlaigne, een Iers-Keltisch boek dat verhaalt over veldslagen uit de 1ste eeuw voor Christus, staat een omschrijving van een in die tijd veel gedragen en ingevlochten vrouwenkapsel [2][3]. Bestaande uit een drievoudige vlecht die is omgeslagen om het hoofd. Met in de nek een lange vlecht, die werd versierd met een lint.
Anne Metha heeft op haar blog bovenstaande reconstructie gemaakt van het in de Táin Bó Cúlaigne omschreven keltische vrouwenkapsel [4]
Aanpassen, testen en opnieuw
Met dit kapsel als uitgangspunt, ben ik aan de slag gegaan. Ik heb het letterlijk nagemaakt. En daarna weer aangepast, zodat ik er goed mee kon slapen. De drievoudige vlecht heb ik behouden.
Inmiddels zit mijn haar nu alweer twee weken ingevlochten. Ik heb het één keer tussendoor gewassen met gewone shampoo. Dat gaat goed en fijn. Ik voel nu al dat mijn haar minder snel vet raakt. Dat de punten minder droog zijn. En het lijkt wel dikker, omdat het minder sluik valt.Wat een verschil! Ik merk wel dat ik een enorme neiging heb om toch te gaan wassen. Gedachten als ‘’Eeewww, normaal zou ik nu dus onder de douche gaan staan!’’, en: ‘’Oke, maar even een sjaaltje over mijn hoofd doen, want zo wil ik net niet naar de supermarkt.’’ gingen constant door mijn hoofd. Maar waarom eigenlijk? Als ik echt in de spiegel keek, zag mijn haar er gewoon goed uit. Wat een gewenning dus dat ik uit mijn systeem zal moeten krijgen voor dit experiment ;)
Coming up: experimenteren
Ik wil nu wel op zoek gaan naar een duurzame vervanging van mijn reguliere shampoo. Misschien lukt het in de loop van dit jaar om mijn haar helemaal niet meer te hoeven wassen. Maar voor de tussentijd wil ik duurzame alternatieven voor reguliere shampoo onderzoeken. Voor deblog ga ik me verdiepen in het testen van shampoo zeep bars, of misschien zelfs in andere alternatieven die ik zelf kan maken. Ik laat ik je alle verschrikkelijke procesfoto's zien ;)
En ik zal dan uitleggen hoe ik dit No-poo kapsel heb gevlochten, zodat je thuis met me mee kunt doen. So stay tuned voor het vervolg van deze serie! En laat het me zeker weten als je meedoet en wat jouw ervaringen zijn.
[1] Michels, H., (1194) Uiterlijk Schoon – Haardracht en opsmuk door de eeuwen heen, Globe
[2] Hull, E. (1898), The Táin Bó Cúalaigne – Analysis with Extracts by Standish Hayes O’Grady – The Cuchullin Saga in Irish Literature, David Nutt in the Strand
[3] Sherrow, V. (2006), Encyclopedia of Hair: A Cultural History, Greenwood Press
[4] Metha, A., (2017, 17 februari), Celtic Hair History, geraadpleegd van: https://blogsarchive.sites.haverford.edu/celticfringe/2017/02/17/celtic-hair-history/
[5] Cleene, M. & Lejeune, M.C., (1999), Compendium van rituele planten in Europa, Mens en Natuur Uitgevers
Hi daar! Ik ben Jessica, een oer-Rotterdamse kunstenaar die onderzoekt hoe je van je leven een duurzaam LevensKunstwerk kunt maken
